داستان‌های فراموش شده جام ملت‌های اروپا؛ شیری یا خط؟
در سومین دوره جام ملت‌های اروپا، ستاره بخت سرانجام در آسمان لاجوردی درخشید.
پس از قهرمانی اسپانیا در دومین دوره از معتبرترین رقابت فوتبال اروپا در سطح ملی که با نوعی انتقام گیری سیاسی از اتحاد جماهیر شوروی همراه بود، کشورهای زیادی چشم به فتح سومین جام اروپایی داشتند؛ تعداد تیم‌های شرکت کننده در این دوره از رقابت‌ها به عدد 31 افزایش یافت و سرانجام آلمان غربی این مسابقات را به رسمیت شناخت.
علاوه بر تعداد تیم‌ها، شیوه برگزاری هم نسبت به دوره گذشته تغییر یافت و 31 تیم حاضر در مرحله مقدماتی در 8 گروه تقسیم شدند. تیم‌های صدرنشین هر گروه به مرحله پلی آف صعود کرده و برنده هر دیدار پلی آف (مجموع بازی‌های رفت و برگشت) راهی دور نهایی می‌شد. اگر در یک گروه، امتیازات 2 تیم برابر می‌شد، برای صعود، تفاضل گل و پس از آن تعداد گل زده ملاک بود و اگر در موارد مورد اشاره هم برابر می‌شدند، تکلیف تیم صعود کننده را قرعه‌کشی مشخص می‌کرد.
جنگ بریتانیایی
در آخرین دیدار از گروه 3 که اتریش میزبان یونان بود، 15 دقیقه پس از به ثمر رسیدن گل تساوی توسط یونانی‌ها به دلیل هجوم تماشاگران به زمین مسابقه در دقیقه 86، این بازی ناتمام ماند. همچنین رده‌بندی نهایی گروه 8 با توجه به نتایج تیم‌ها در 2 دوره از مسابقات فوتبال بریتانیا (1967 و 1968) که به عنوان قدیمی‌ترین رقابت فوتبال جهان در سطح ملی شناخته می‌شد، به انجام رسید. این تورنمنت شامل 4 تیم امپراطوری متحد بریتانیا (انگلیس، اسکاتلند، ولز و ایرلند شمالی) بود.
تیم اسکاتلند با 5 امتیاز قهرمان سال 1967 شده بود و پس از آن انگلیسِ 4 امتیازی قرار گرفت. سال 1968 تیم انگلیس با همان 5 امتیاز قهرمان شد اما به دلیل نایب قهرمانی اسکاتلند با 3 امتیاز در آن دوره از مسابقات در رده بندی نهایی گروه 8، انگلیس در مجموع 9 امتیازی شد و با تنها یک امتیاز بیشتر نسبت به اسکاتلند به مرحله پلی آف رسید.
تراژدی دوگانه آلمان
اسپانیا، بلغارستان، اتحاد جماهیر شوروی، یوگسلاوی، مجارستان، ایتالیا و فرانسه سایر تیم‌های راه یافته به مرحله پلی آف دور مقدماتی جام ملت‌های اروپا 1968 لقب گرفتند. یکی از نکات جالب توجه دور گروهی مرحله مقدماتی، سرنوشت آلمان غربی است؛ تیمی که 2 سال پیش از برگزاری این رقابت‌ها، در فینال جام جهانی 1966 شکست تلخی مقابل انگلستان تجربه کرد و قصد داشت با حضور در این مسابقات، اعاده حیثیت کند.
آلمان غربی 2 دوره پس از برگزاری، جام ملت‌های اروپا را به رسمیت شناخت و برای اولین بار در این دوره از مسابقات شرکت کرد. ناگهان تساوی بدهنگام ژرمن‌ها مقابل آلبانی در ورزشگاه تیرانا درحالی که بازی رفت را با نتیجه 6 بر صفر پیروز شده بودند، باعث شد برای صعود به مرحله پلی آف، تنها یک امتیاز کم آورده و به جای آنها، یوگسلاوی راهی مرحله بعد شود.
طلسم پا بر جای مدافع عنوان قهرمانی
ایتالیا که به عنوان برترین تیم دور گروهی مرحله مقدماتی، بدون باخت و با 11 امتیاز راهی مرحله پلی آف شده بود با قرعه بلغارستان روبه‌رو و موفق شد به عنوان اولین تیم حاضر در دور نهایی معرفی شود. یوگسلاوی از سد فرانسوی‌ها گذشت و انگلیس که بازی رفت در ورزشگاه ومبلی را با تک گل دقایق پایانی سر بابی چارلتون مقابل اسپانیا پیروز شده بود در بازی برگشت نیز مقابل چشمان 90.000 هوادار حاضر در ورزشگاه سانتیاگو برنابئو، موفق شد پس از یک بازگشت فوق‌العاده، مدافع عنوان قهرمانی را از دور مسابقات کنار بزند.
اتحاد جماهیر شوروی باخت در ورزشگاه بوداپست را با پیروزی در مسکو جبران کرد و به عنوان آخرین تیم راهی دور نهایی رقابت‌ها شد. میزبانی مسابقات به ایتالیا رسید و لاجوردی پوشان که پس از رخداد یک شگفتی، از صعود به دور حذفی جام جهانی 1966 بازمانده و قافیه را به کره شمالی باخته بودند، 3 شهر رم، ناپل و فلورانس را به عنوان شهرهای میزبان معرفی کردند تا در خانه، خاطرات تلخ جام جهانی را به دست فراموشی بسپارند.
فینال به شرط قرعه!
همچون ادوار گذشته، شیوه برگزاری مسابقات دور نهایی تغییر نکرد و اگر تکلیف یک دیدار (به جز فینال) در 90 یا 120 دقیقه مشخص نمی‌شد، پرتاب سکه و چاشنی شانس، تیم پیروز را معرفی می‌کرد. دیدار فینال در صورت تساوی پس از 120 دقیقه، دوباره تکرار می‌شد.
ابتدا ایتالیای میزبان باید به مصاف اتحاد جماهیر شوروی می‌رفت و ورزشگاه سن پائولو شهر ناپل شاهد این دیدار حساس بود. پس از پایان 90 دقیقه و رقم خوردن تساوی بدون گل در 30 دقیقه وقت اضافی توپی از خطوط دروازه‌ها عبور نکرد تا برای اولین مرتبه در تاریخ رقابت‌ها، کار به پرتاب سکه بکشد.
در مرحله پرتاب سکه بخت و اقبال با ایتالیا یار بود تا شاگردان فروچو والکارجی با قرعه کشی راهی دیدار فینال شوند. دیگر دیدار نیمه نهایی خالی از شگفتی نبود. یوگسلاوی در ورزشگاه کوموناله شهر فلورانس موفق شد انگلیس، قهرمان جام جهانی را با گل دقیقه 86 دراگان ژاییچ شکست دهد و حریف لاجوردی پوشان در دیدار فینال شود.
مسیری رو به افتخار
جیاچینو فاکتی، کاپیتان ایتالیا درباره آن دیدار به خاطر می‌آورد: «تیم‌ها پس از پایان بازی به رختکن رفتند. داور، من را به همراه کاپیتان شوروی فراخواند. سکه‌ای قدیمی در دستان داور بود و هیچ کدام از ما، از شدت خستگی دیگر توان نفس کشیدن نداشتیم. من «خط» را انتخاب کردم و پس از قرعه کشی داور، نتیجه باور کردنی نبود. از پله‌ها بالا رفتم و به زمین چمن رسیدم تا خبر سرنوشت دیدار را به حدود 70000 ایتالیایی متعصب در استادیوم بدهم. روبه تماشاگران ایستادم، مشتم را گره کردم و فریاد زدم ما بردیم. جمعیت رو به روی من، ناگهان با تمام وجود به هوا پرید و سایر تماشاگران هم متوجه شدند وقت جشن گرفتن برای صعود به فینال، فرا رسیده است.»
فاجعه اروپایی تکمیل نشد
پیش از آغاز دیدار فینال، تیم‌های انگلیس و اتحاد جماهیر شوروی باید برای مشخص کردن تیم سوم رقابت‌ها مقابل هم صف آرایی می‌کردند. در نهایت سه شیر که نمی‌خواست حیثیتش بیش از اینها لکه‌دار شود با گل‌های سر بابی چارلتون و جف هرست موفق شد روس‌ها را شکست داده و به مقام سومی را در اختیار بگیرد.
در دیدار فینال، پس از به صدا در آمدن سوت آغاز بازی، دراگان ژاییچ موفق شد دروازه میزبان را باز کند اما آنجلو دومنگینی، ایتالیایی‌ها را به بازی برگرداند و وقت قانونی مسابقه با همان نتیجه تساوی یک بر یک به پایان رسید. 30 دقیقه اضافی توپی از خطوط دروازه‌ها عبور نکرد تا بازی تکراری، تکلیف قهرمان سومین دوره از مسابقات جام‌ملت‌های اروپا را مشخص کند. 2 روز بعد، همان ساعت و در همان ورزشگاه، ایتالیا برای نگه داشتن جام در خانه، دوباره پذیرای یوگسلاوها شد و این بار، سرمربی لاجوردی پوشان، تیمش را با آرایش متفاوت از دیدار گذشته به زمین فرستاد.
آسمانی خیره به رنگ آتزوری
تصمیمی که کارساز شد و ایتالیا با به ثمر رساندن 2 گل در 30 دقیقه ابتدایی بازی، اجازه نداد دوباره کار به اما و اگر بکشد و به این ترتیب، قهرمان سومین دوره از جام ملت‌های اروپا لقب گرفت. آتزوری به عنوان برترین تیم مرحله مقدماتی و با کنار زدن بلغارستان پا به دور نهایی رقابت‌ها گذاشته بود؛ اما در دیدار نهایی که اتحاد جماهیر شوروی، پر افتخارترین تیم رقابت‌ها را در مقابل داشت، سرانجام با چاشنی شانس پا به دیدار فینال گذاشت و در دیدار فینال اگر به لطف تصمیم عجیب و غریب داور، نتیجه تساوی در آخرین دقایق رقم نمی‌خورد، هرگز کار به دیدار تکراری نمی‌کشید.
پایان عنکبوت سیاه
در سالی که چارچوب دروازه اتحاد جماهیر شوروی، لو یاشین افسانه‌ای را به خود ندید، ستاره مسابقات درون دروازه ایتالیا شروع به درخشش کرد. «دینو زوف»، ستاره آتزوری مقابل بلغارستان در دور مقدماتی بود و در طول 330 دقیقه مسابقات دور نهایی، تنها یک گل دریافت کرد و علاوه بر قرار گرفتن در تیم منتخب رقابت‌ها، به عنوان برترین بازیکن جام شناخته شد.
بنابراین، در سالی که دیدیه دشان چشم به جهان گشود و مارتین لوتر کینگ، رهبر جنبش سیاهپوستان آمریکا در ممفیس ترور شد، ایتالیا با اولین حضورش در دور نهایی رقابت‌ها، بالاتر از یوگسلاوی، انگلیس و اتحاد جماهیر شوروی، موفق شد جام سومین دوره از جام ملت‌های اروپا را در پایتخت بالای سر ببرد. قاره سبز برای نخستین بار پس از پایان جنگ جهانی دوم شاهد بازگشت مدعی روزگار نه‌چندان دور قهرمانی در جهان بود.
