داستان فراموش شده جام ملت‌های اروپا؛ اجتماع کمونیسم در اروپای غربی

جام ملت‌های فوتبال در اروپا، امروزه پس از جام جهانی مهیج‌ترین رقابت فوتبالی در رده ملی به حساب می‌آید.

تیم‌های اروپایی این روزها مشغول رقابت برای رسیدن به آلمان 2024 برای صف‌آرایی در هفدهمین دوره برگزاری مسابقات خواهند بود و هر دوره این مسابقات آبستن حوادثی بوده که به تنهایی برای ثبت در تاریخ فوتبال جهان، آن سوی نیمکت‌هایی بدون مستطیل سبز، کافی خواهند بود؛ تاریخچه‌ای از جنگ، نفرت، آشتی، تبلور احساسات ناسیونالیسم و بر هم خوردن تعادل ژئوپولیتیک جهان که فوتبال نقش عمده‌ای در آن داشته است.

ایده برگزاری این رقابت‌ها، سال 1927 توسط دبیرکل فدراسیون فوتبال فرانسه، آنری دلولانای داده شد و او ایده بدیعش را در روز 5 فوریه 1927 در اجلاس فیفا به زبان آورد. ایده حاکی از برگزاری یک سری مسابقات، علاوه بر جام‌های جهانی بود و از آنجایی که سفرهای تیمی برای برگزاری فوتبال یکی از دغدغه‌های مهم آن زمان به حساب می‌آمد، بهترین راه را برای این کار مسابقات درون قاره‌ای عنوان کرد.

عمری که به تماشای تولد ایده کفاف نداد

بنا به دلایلی خاص، اتفاق رسمی برای جامه عمل پوشاندن به این تفکر اتفاق نیفتاد و هیچ تدبیری از سوی فیفا برای این کار صورت نگرفت. سرانجام در پانزدهمین روز از ماه ژانویه 1954، اتحادیه فوتبال اروپا (یوفا) آغاز به کار کرد و آنری دلاونی، به عنوان اولین رئیس یوفا توانست شخصاً ایده‌اش را پس از حدود 3 دهه پر و بال دهد.

دلونی از اختیاراتش استفاده کرد و برای آغاز این رقابت‌ها و گنجاندن آن در تقویم فیفا، دست به کار شد. پیرمرد البته کارهای موفقیت آمیزی هم انجام داد اما عمر 72 ساله‌اش کفاف نداد و پیش از آنکه برگزاری رسمی رقابت‌ها را به تماشا بنشیند در تاریخ 9 نوامبر 1955 درگذشت.

دلونی پسر، صاحب افتخارات به نام پدر

پس از درگذشت آنری دلونی، سران اتحادیه فوتبال اروپا در سال 1958 تصمیم گرفتند مسابقات جام ملت‌های اروپا را به افتخار دلونی فقید، هر ۴ سال یک بار برگزار کنند و به قهرمان مسابقات، یک جام با یادبود دبیرکل سابق فدراسیون فوتبال فرانسه و همچنین اولین رئیس تاریخ یوفا اهدا کنند؛ جامی نام گرفته به افتخار آنری دلونی.

فرزند او، پیر دلونی حاضر به پرداخت هزینه‌های برگزاری این رقابت‌ها شد و اولین دوره از جام ملت‌های اروپا، حدوداً 5 سال پس از درگذشت آنری دلونی در سال 1960 برگزار و با توجه به اتفاقات فوتبالی و غیر فوتبالی آن دوران، میزبانی رقابت‌ها به کشور فرانسه واگذار شد.

مغرورهایی که زود پشیمان شدند

در دور مقدماتی این رقابت‌ها، 17 کشور حضور داشتند و غیبت تیم‌های سرشناسی همچون ایتالیا، هلند، آلمان غربی و انگلیس، یکی از اتفاقات جالب توجه بود. دور مقدماتی این رقابت‌ها، از سپتامبر 1958 تا مه 1960 برگزار شد و پس از انجام 24 بازی، تیم‌های فرانسه، یوگسلاوی، اتحاد جماهیر شوروی و چکسلواکی مجوز حضور در رقابت‌ها را کسب کردند.

به دلیل نامتقارن بودن تعداد تیم‌های شرکت کننده (17)، تیم‌های چکسلواکی و جمهوری ایرلند برای برگزاری یک دیدار پیش مقدماتی به صورت رفت و برگشت انتخاب شدند تا تیم پیروز به 15 تیم دیگر در دور اول مقدماتی اضافه شده و مسابقات برگزار شوند. تیم چکسلواکی با برتری 2-4 در مجموع 2 بازی رفت و برگشت موفق به حضور در مرحله مقدماتی شد.

لذت تماشای جمعیت در استادیوم فوتبال

در دور اول مقدماتی رقابت‌ها، تیم یونان پس از جمهوری ایرلند به عنوان اولین تیم حذف شده از رقابت‌ها لقب گرفت و با دریافت 8 گل از تیم ملی فرانسه در مجموع بازی‌های رفت و برگشت، وداع زودهنگامی با رقابت‌ها داشت. همچنین در دیدار دور رفت اتحاد جماهیر شوروی مقابل مجارستان که به میزبانی استادیوم مرکزی مسکو برگزار شد، حضور تعداد 100.572 نفر در ورزشگاه به ثبت رسید. این رقم اگرچه پرتماشاگرترین دیدار در تاریخ جام ملت‌های اروپا را به نام خود زد اما تعداد حاضران در استادیوم حدود نیمی از حاضران در استادیوم ماراکانا برای تماشای فینال جام‌جهانی 1950 بود.

رد خون در جنگ داخلی

تیم ملی اسپانیا با در اختیار داشتن ستاره‌ای همچون آلفردو دی استفانو در دور اول مقدماتی با برتری ۷ بر ۲ مقابل لهستان به جمع ۸ تیم نهایی دور مقدماتی راه یافته بود اما به دلیل تضاد منافع سیاسی با اتحاد جماهیر شوروی در دور دوم از سفر به این کشور در دیدار رفت خودداری به عمل آورد و توسط یوفا از حضور در ادامه مسابقات منع شد. دلیل این اتفاق، رهبری ژنرال فرانسیسکو فرانکو بر اسپانیا بود و به این دلیل مانع از انجام سفر مورد اشاره شد. اتحاد جماهیر شوروی از حامیان اصلی جمهوری خواهان جناح چپ در جنگ‌ داخلی اسپانیا (1939-1936) به شمار می‌رفت.

اجتماع کمونیسم در دامان اروپای غربی

در دور دوم مقدماتی این مسابقات، فرانسه با برتری ۹ بر ۴ مقابل اتریش به عنوان اولین تیم به دور نهایی مسابقات راه یافت. یوگسلاوی با نتیجه ۶ بر ۳ پرتغال را شکست داد و چکسلواکی با 5 گل، رومانی را درهم کوبید. به این ترتیب، 3 تیم اتحاد جماهیر شوروی، یوگسلاوی و چکسلواکی، ۳ کشورهایی با ساختار اجتماعی و سیاسی کمونیستی، برای برگزاری دور نهایی رقابت‌ها در طول 5 روز به کشور فرانسه در دامان اروپای غربی سفر کردند.

دور نهایی جام ملت‌های اروپا 1960 از تاریخ ششم تا دهم جولای (پانزدهم تا نوزدهم تیر ماه 1339) برگزار شد و میزبانی از مسابقات برعهده شهرهای پاریس و مارسی بود. در دیدار افتتاحیه، میزبان در ورزشگاه پارک دپرنس و پیش چشمان 26.370 هوادار حاضر در استادیوم، رو در روی یگوسلاوی قرار گرفت و دریافت 3 گل در طول تنها 5 دقیقه توسط تیم میزبان، یوگسلاوی را با برتری 4-5 به دیدار فینال فرستاد.

در ورزشگاه ولودروم شهر مارسی، سوت آغاز دیدار تیم‌های اتحاد جماهیر شوروی و چکسلواکی به صدا درآمد و پس از یک نمایش کاملاً قابل قبول، روس‌ها با 3 گل چکسلواکی را مغلوب کردند و حریف یوگسلاوی در دیدار فینال شدند.

چکش آهنین بر سر میزبان

چکسلواکی در دیدار رده‌بندی موفق شد فرانسه را شکست دهد تا دست میزبان از رسیدن به مدال، کوتاه بماند و در آخرین روز از برگزاری مسابقات، ورزشگاه پارک دو پرنس با حضور 17.966 تماشاگر، میزبان دیدار فینال بین تیم‌های اتحاد جماهیر شوروی و یوگسلاوی بود.

بازی با سوت «آرتور ادوارد الیس» که ۴ سال پیش (1956)، دیدار فینال لیگ قهرمانان اروپا بین تیم‌های رئال مادرید و رنس در همین ورزشگاه را قضاوت کرده بود، آغاز شد. یوگسلاوی با اختلاف، تیم برتر میدان بود و دقیقه 43 با گل میلان گالیچ از حریف پیش افتاد اما اسلاو مترِوِلی، تنها 4 دقیقه پس از آغاز نیمه دوم، گل تساوی را به ثمر رساند تا بازی به وقت‌های اضافه بکشد.

قهرمان شایسته‌وار یا یک اتفاق؟

گل پیروزی بخش را ویکتور پوندِلنیک در دقیقه 113 به تور دروازه یوگسلاوی چسباند تا شاگردان گاوریل کاچالین، کاپ قهرمانی را در پایتخت فرانسه بالای سر ببرند. این جام که به افتخار آنری دلونی فقید نام گذاری شده بود با عملکرد خوب قرمزهای جوان و با انگیزه به روسیه رفت تا به مدت ۴ سال در ویترین افتخارات روس‌ها نگه‌داری شود و به همین مدت، اتحاد جماهیر شوروی، لقب «قهرمان اروپا» را یدک بکشد. تیمی که صدالبته به عنوان قهرمان اروپا در جام‌جهانی 1962 مغلوب شیلی شد و از صعود به نیمه‌نهایی بازماند.

عدو شود سبب خیر

شوروی آسان ترین حضور در مرحله نهایی را از میان تیم‌های شرکت کننده به دست آورد و وقتی ژنرال فرانسیسکو فرانکو از سفر تیم ملی کشورش در دور دوم مرحله مقدماتی به شوروی جلوگیری به عمل آورد، فکرش را هم نمی‌کرد با این کار سبب بالا بردن احتمال قهرمانی کشوری در غرب اروپا خواهد شد که رسماً در دوران جنگ داخلی اسپانیا، از جناح مخالف حمایت می‌کرد.

شاید اگر در دوران جنگ داخلی اسپانیا، ژنرال فرانکوی مستبد با حمایت فاشیست‌هایی همچون آدولف هیتلر و بنیتو موسولینی به پیروزی نمی‌رسید و حکومت این کشور را در دست نمی‌گرفت، تیم ملی اسپانیا با ستارگانی همچون آلفردو دی استفانو به سرزمین روس‌ها سفر می‌کرد و با پیروزی مقابل این تیم، نه‌تنها مانع از حضور اتحاد جماهیر شوروی در دور نهایی رقابت‌ها می‌شد، بلکه این تیم اولین جام قهرمانی در قاره سبز را بالای سر می‌برد. فرانکو با تصمیم جنجالی‌اش، لطف بزرگی به دشمن در مستطیل سبز کرده بود.

در غرب اروپا، نه خانی آمد و نه خانی رفت!

به هرحال، اتحاد جماهیر شوروی به این افتخار دست یافت و در اکثر رسانه‌های جهان، پوشش گسترده خبری از این اتفاقِ بدیع در فوتبال اروپا به چشم نیامد. روزنامه‌های آلمانی و بریتانیایی از شرح کامل اتفاقات، خودداری و تنها به درج اخبار خلاصه و کوتاه بسنده کردند.

در این دوره از رقابت‌ها، مجموعاً 17 گل (میانگین 4.25 گل برای هر بازی) به ثبت رسید که با توجه به شیوه برگزاری رقابت‌ها با 4 تیم، آمار بسیار قابل قبولی از لحاظ جذابیت بازی فوتبالی است. همچنین مجموعاً 78.958 فوتبال دوست در کشور فرانسه، مسابقات را از نزدیک به تماشا نشستند. آمار مسابقات در مجموع بازی‌های دور نهایی به تنها یک بازی مقدماتی در استادیوم‌های موردعلاقه رهبران جهان کمونیست با چاشنی پروپاگاندا نرسید!

1960، سال تولد اولین‌ها

سال 1960 به جز قهرمانی اتحاد جماهیر شوروی در اولین دوره از مسابقات جام ملت‌های فوتبال اروپا، شاهد اولین‌های دیگری هم در جهان بود. تنها 10 روز پس از قهرمانی روس‌ها در فوتبال اروپا، مردم کشور سریلانکا «سیمیراوو باندارانایکا» را به عنوان نخستین بانوی نخست وزیر در تاریخ کشورشان انتخاب کردند.

«هارولد مک میلان»، نخست وزیر بریتانیا در تاریخ سوم فوریه همان سال، طی یک سخنرانی تاریخی مشهور به «طوفان تغییرات» که در کیپ تاون (پایتخت آفریقای جنوبی) برگزار شد، اعلام کرد دولت بریتانیا قصد دارد استقلال بسیاری از کشورهای تحت استعمارش همچون غنا، کنیا، نیجریه، سومالی، تانزانیا، سنگاپور و … را به آنها بازگرداند.

درحالی که آن زمان، یکی از مهمترین مسائل سیاسی وقت، چگونگی رقابت فضایی و موشکی ایالات متحده در برابر شوروی به حساب می‌آمد در هشتمین روز از ماه نوامبر، «جان اف. کندی» جوان در یک رقابت بسیار نزدیک، موفق شد گوی سبقت را از ریچارد نیکسون در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده برباید و به عنوان جوان ترین رئیس جمهور تاریخ آمریکا لقب گرفت.

روزی که دیگو دیده به جهان گشود

همچنین در سال 1960، مردانی چشم به جهان گشودند که تاریخ فوتبال جهان را تحت تاثیر قرار دادند. دیگو آرماندو مارادونا که بسیاری از طرفداران فوتبال او را بهترین بازیکن تاریخ فوتبال می‌نامند، متولد 30 اکتبر است.

یواخیم لوو، سرمربی سابق مانشافت و فاتح جام جهانی 2014 متولد 3 فوریه 1960 است. فرانکو بارسی، مائورو تاسوتی، رودی فولر، والتر زنگا و پیرلوئیجی کولینا، از دیگر اسطوره‌های فوتبال در سال قهرمانی شوروی در اولین دوره جام ملت‌های اروپا، چشم به جهان گشوده و در آینده، فوتبال را تحت تاثیر خودشان قرار دادند.